2015-ci ildə BMT-nin bütün Üzv Dövlətləri tərəfindən yekdilliklə qəbul edilmiş 17 Dayanıqlı İnkişaf Məqsədi (DİM), 169 hədəf və 231 unikal göstərici ilə 2030 Dayanıqlı İnkişaf Gündəliyi (2030 Gündəliyi) qlobal və milli inkişaf siyasətlərinin istiqamətini formalaşdırır və yeni təkliflər, insan hüquqları və inkişaf arasında uçurumun aradan qaldırılması üçün imkanlar irəli sürür. 2030 Dayanıqlı İnkişaf Gündəliyi qlobal və milli inkişaf fəaliyyətinə rəhbərlik etmək üçün ümumi çərçivə rolunu oynayır.
2030-cu il Gündəliyi birmənalı olaraq insan hüquqları ilə bağlıdır və açıq şəkildə İnsan Hüquqları üzrə Ümumdünya Bəyannaməsində, beynəlxalq insan hüquqları müqavilələrində, və digər sənədlərdə əsaslandırılmışdır. DİM-lər “hamının insan hüquqlarını həyata keçirməyə çalışır” (Preambula, 2030-cu il Gündəliyi) və həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələr də daxil olmaqla, bütün ölkələrdəki bütün insanlara universal şəkildə şamil edilir. Əsas odur ki, 2030-cu il Gündəliyi beynəlxalq hüquqlara uyğun şəkildə həyata keçirilməlidir. (bənd 18).
Xüsusi DİM-lər insan hüquqları baxımından tərtib edilməsə də, bir çox hədəflər beynəlxalq standartların məzmununu əks etdirir. Məsələn, DİM 1 (yoxsulluğa son), SDG 2 (sıfır aclıq), DİM 3 (yaxşı səhiyyə və rifah), DİM 4 (keyfiyyətli təhsil), DİM 6 (təmiz su və sanitariya), DİM 8 (layiqli əmək və iqtisadi artım) və DİM 11 (davanıqlı şəhərlər və icmalar) iqtisadi, sosial və mədəni hüquqların əsas məzmununun çoxunu əks etdirir. Sülh, ədalət və səmərəli institutlar üzrə DİM 16 vətəndaş və siyasi hüquqların bəzi əsas ölçülərini, o cümlədən şəxsi təhlükəsizlik, ədalətə çıxış və əsas azadlıqları əhatə edir. DİM 17 inkişaf hüququ və icra vasitələri ilə bağlı məsələləri həll edir.
2030-cu il Gündəliyi eyni zamanda bərabərlik və ayrı-seçkiliyə yol verməmək prinsiplərini öz mərkəzinə qoyur. “Heç kəsi geridə qoymamaq” və “əvvəlcə ən uzaqlara çatmaq” öhdəliyi, marjinal qruplara xüsusi diqqət yetirilməsi və ayrı-seçkiliklə mübarizə iki xüsusi məqsəd yerinə yetirir (Gender bərabərliyinə dair 5-ci DİM və ölkələr daxilində və ölkələr arasında bərabərsizliklər üzrə DİM 10). 2030-cu il Gündəliyi üçün hesabatlılıq üzrə kəsişən öhdəlik təqib və təhlil göstərir ki, bütün Gündəlik insan hüquqlarına əsaslanan yanaşmadan istifadə edilməklə işlənib və bu da onun effektiv həyata keçirilməsi üçün çox vacibdir.
Bununla belə, DİM-lərin qadın hüquqlarını və əsas azadlıqlarını məhdudlaşdıran milli qanunvericiliklər, “azlıqlar”-a diqqətin olmaması və zəif hesabatlılıq mexanizmləri kimi beynəlxalq insan hüquqları standartlarına uyğun gəlməməsi ilə bağlı bir sıra boşluqlar və risklər mövcuddur. 2030 Gündəliyinin həyata keçirilməsinə gəldikdə, onun insan hüquqlarına əsaslanan yanaşma tətbiq edib-etməməsində və heç kimin geridə qalmamasını təmin etmək üçün müdaxilələrin mərkəzinə insan hüquqları mülahizələrini yerləşdirməsində çatışmazlıqlar ola bilər. Bu, BMT-nin İnsan Hüquqları Bürosunun üzv dövlətlərə, Milli İnsan Hüquqları İnstitutlarına, vətəndaş cəmiyyəti və BMT-nin digər qurumları da daxil olmaqla geniş çeşidli maraqlı tərəflərə rəhbərlik, potensialın gücləndirilməsi və digər texniki yardım formalarını təqdim etdiyi bir məkandır.
Məqalə Azərbaycan Respublikasının Qeyir-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi “Tolerantlıq” Sosial Araşdırmalar İctimai Birliyi tərəfindən həayata keçirilən “Davamlı İnkişaf Məqsədlərinin regionlarda onlayn təşviqi layihəsi çərçivəsində dərc edilir.
