1916-cı il. Birinci Dünya Müharibəsinin sonuna yaxın illər, Rusiya imperiyasının can çəkişdiyi dövr, Bakı isə – neftin qızıl çağını yaşayan, multikultural və sosial ziddiyyətlərin qaynadığı bir şəhər. Elə həmin illərdə, bugünkü Səməd Vurğun bağı ərazisində yerləşən “Soldat bazarı”nda çəkilmiş bu foto, təkcə sadə bir küçə mənzərəsi deyil. Bu, bir dövrün sosial, mədəni və iqtisadi ruhunu içində daşıyan nadir vizual sənəddir.
AzPost “FOTOXRONİKA” rublikasında həmin dövrdə çəkilmiş fotoları təqdim edir:
Bazarın adı – “Soldat bazarı” – burada daha çox əsgərlərin, çar ordusunun sıravi üzvlərinin alış-veriş etdiyi yer olduğunu göstərir. Ancaq bu fotoda əsgərlərdən daha çox yerli əhali, xüsusilə də kişi sakinlər gözə çarpır. Onlar sadə geyimlərdədir, bəziləri çar papaklı, bəziləri isə daha çox kənddən gələn əhalini xatırladır. Gözlərini masa ətrafına dikən uşaqlar, stəkan uzadan gənc, samovar qarşısında oturan yaşlı kişi – hamısı bir xalqın gündəlik həyatına kiçik bir pəncərə açır.
Masada çay və ya şərbət təklif olunur. Stəkanların şəffaflığı, içkilərin tünd rəngi və böyük samovarlar bu məkanın qeyri-rəsmi bir çayxana olduğunu göstərir. Çay, Azərbaycan mədəniyyətində sadəcə bir içki deyil, sosial münasibətlərin mərkəzidir. Belə küçə çayxanaları insanları bir araya gətirən, gündəmin müzakirə edildiyi, xəbərlərin yayılıb-qəbul edildiyi məkan funksiyasını daşıyırdı.
Fotoşəkildəki səhnə bizə həmçinin iqtisadi şərtlər haqqında da ipucları verir. Sadə, çox vaxt ikinci əldən olan qab-qacaq, odla qızdırılan samovarlar, ağacdan düzəldilmiş masa – bunlar müharibə dövrünün yoxsulluğuna və resurs çatışmazlığına da işarədir.
Bu fotonun arxa fonunda isə “Магазин Родина” (yəni “Vətən” mağazası) sözləri oxunur. Rus dilində olan bu yazı, o dövr Bakısının imperiya içindəki statusunu da əks etdirir. Həm rus, həm türk, həm də digər Qafqaz xalqları bu şəhərdə yan-yana yaşayır, bazarda birgə çay içirdilər.
Sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra “Soldat bazarı” bağlanıb və ərazi abadlaşdırılaraq ictimai istirahət zonasına çevrilib. 1939-cu ildə həmin ərazidə Bakı şəhərinin ən məşhur yaşıl guşələrindən biri olan Səməd Vurğun bağı salınıb. Bu bağ şair Səməd Vurğunun adını daşıyır və illərdir paytaxt sakinlərinin sevimli istirahət yerinə çevrilib. Beləliklə, vaxtilə çay buxarının yüksəldiyi bazar yeri, zamanla poeziya və təbiətin birləşdiyi sakit bir guşəyə çevrilib.
FOTO: “Soldat bazarı”. 1916-cı il
FOTO: Balıq satanlar.
Bazarda çörək satanlar.
Bazarda kababxana..
“Pirojki” satan satıcı.
