Müharibələr təkcə silahlarla deyil, bəzən sözlərin və simvolların arxasında aparılır. AzPost bildirir ki, tarix boyu gizli mesajlar və şifrələmə üsulları savaşların taleyini dəyişən əsas alətlərdən biri olub.
Ən məşhur kodlaşdırma hadisələrindən biri İkinci Dünya müharibəsində almanların istifadə etdiyi Enigma maşını ilə bağlıdır. Bu elektromexaniki cihaz hər gün dəyişən kodlar vasitəsilə minlərlə hərbi məlumatı şifrələyirdi. İngiltərənin Bletchley Park adlı mərkəzində Alan Turingin rəhbərlik etdiyi bir qrup alim bu kodları sındıraraq müharibənin gedişatını dəyişdirmişdi.
Enigmanın sındırılması nəticəsində müttəfiqlər alman hərbi planlarını əvvəlcədən öyrənmiş, bu da minlərlə insanın həyatını xilas etmişdi. Turingin bu işləri süni intellekt və kompüter elminin də bünövrəsini qoymuş sayılır.
Kodların rolu təkcə Avropada yox, Pasifik cəbhəsində də özünü göstərmişdi. ABŞ ordusu II Dünya müharibəsi zamanı navaxo qəbiləsindən olan yerli amerikalıların dilini istifadə edərək unikal bir şifrə yaratmışdı. Bu “Navaxo kod danışanları” adlanan sistem düşmən tərəfindən heç vaxt sındırıla bilməmişdi.
Daha əvvəllərə gedəndə, Juli Sezarın istifadə etdiyi “Sezar şifresi” kimi sadə kodlaşdırma üsulları görürük. O, hər bir hərfi əlifbada müəyyən sayda irəli çəkərək mesajları oxunmaz hala gətirirdi. Bu üsul sadə olsa da, o dövr üçün kifayət qədər effektiv idi.
Orta əsrlərdə cəngavərlər və səlibçilər gizli yazıları limon suyu ilə yazır, yalnız istilik vasitəsilə bu yazılar oxunurdu. Bu primitiv görünən üsul informasiyanın təhlükəsiz ötürülməsi üçün uzun müddət istifadə olunub.
XX əsrdə isə kodların rolunu yalnız müharibə ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Soyuq müharibə dövründə ABŞ və SSRİ arasında aparılan casus oyunlarında xüsusi şifrəli alətlərdən, görünməz mürəkkəbdən və kodlu radio siqnallardan istifadə edilirdi. Bu texnologiyalar kiberkəşfiyyatın əsasını qoydu.
Bugünkü dövrdə isə kodlaşdırma kibermüharibənin silahıdır. Bank əməliyyatlarından tutmuş dövlət sirrlərinə qədər hər şey kriptoqrafiya ilə qorunur. Məşhur “WannaCry” kimi kiberhücumlar da sübut edir ki, kodlar indi də müharibə silahı kimi istifadə olunur.
Hətta şəxsi mesajlarımızda belə “end-to-end encryption” dediyimiz üsullar bir növ “müasir Enigma” rolunu oynayır. Bu texnologiyalar məlumatın yalnız göndərən və qəbul edən arasında oxunmasına imkan verir.
Bütün bu faktlar onu göstərir ki, kodlar sadəcə texniki anlayış deyil, bəşəriyyətin tarixində həyat və ölüm qədər önəmli rol oynamış simvolik dillərdir. Onlar vasitəsilə həm müharibələr aparılıb, həm də texnologiyanın inkişafı sürətlənib.
Kodlarla yazılmış bu görünməz müharibələr olmasaydı, bəlkə də dünya bugünkü siyasi, texnoloji və sosial vəziyyətində olmazdı. Bir neçə simvolun və ya şifrə cədvəlinin arxasında gizlənən böyük qələbə və faciələr tarixə yazılıb.
