Uzun illərdi tarixi həqiqətləri, rəsmi sənədləri saxtalaşdıraraq dünya ictimaiyyətində yanlış fikirlər formalaşdıran eməni təbliğat maşını gecə-gündüz dayanmadan işləyir. Azərbaycan, türk mədəniyyət nümunələrini utanıb-çəkinmədən özlərininki kimi dünyaya göstərirlər. Halbuki bu xalq heç vaxt mədəniyyət yaratmayıb. Ermənilər 200 ildən çoxdur ki, Azərbaycan, türk mədəniyyətini oğurlayıb özlərinə saxta mədəniyyət yaradırlar.
Azərbaycan xalqına məxsus olan musiqi əsərləri, folklor nümunələri və digər qeyri-maddi mədəni irs nümunələri uzun illərdən bəri ermənilər tərəfindən zaman-zaman oğurlanır, mənimsənilir və erməni nümunələri kimi dünyaya təqdim olunur:
Azərbaycanın mədəni ənənələrinin mənimsənilməsi ermənilərdə lap keçmişdən bir vərdiş halını alıb.
Bəzi erməni ziyalılarının, elm və mədəniyyət xadimlərinin özlərinin söylədiyi açıqlamalardan məlum olur ki, bu xalqın musiqisi digər qonşu xalqların musiqi mədəniyyətindən nəinki bəhrələnib, hətta mənimsənilibdir.
Erməni ədəbiyyatşünası S.Palasanyan hələ 1868-ci ildə Sankt-Peterburqda erməni dilində nəşr etdirdiyi “Erməni nəğmələri” adlı kitabında yazırdı: “… biz hansı xalqın təsiri altında oluruqsa, onun mahnılarını da özümüzünkü hesab edirik və özümüzünkü kimi təqdim edirik”.
M.Nalbadyan adlı erməni müəllifi “Qədim şeir və nəğmələr haqqında” kitabında yazır ki, “ermənilərin əksər musiqi və nəğmələri türklərdən (azərbaycanlılardan) götürülüb. Mən ermənilərin yaşadığı bir çox yerlərdə olmuşam. Həmişə təmiz ermənicə olan bir şey eşitmək istəmişəm. Təəssüf ki, bu günədək mən buna nail olmamışam”.
Bəli, ermənilərin Azərbaycan mədəni irsinə, xüsusilə də rəqs sənətinə qarşı plagiat fəaliyyəti uzun illərdir ki, müşahidə olunur. Onlar bir çox milli rəqslərimizi öz adlarına çıxarmağa çalışıblar. Bu, təkcə mədəniyyətimizi deyil, həm də tariximizi təhrif etmək məqsədi daşıyır.
Öz musiqi mədəniyyətini süni şəkildə qədimləşdirən erməni bəstəkarları yazdıqları əsərlərdə hər zaman Azərbaycan xalq musiqisindən, xüsusilə də, rəqs havalarından bir xammal kimi istifadə ediblər.
Erməni plagiatlığının hədəfinə tuş gələn Azərbaycan rəqslərdindən biri “Köçəri”dir.
“Köçəri” rəqsinin ermənilər tərəfindən mənimsənilməsi uzun illərdir ki, həm yerli, həm də beynəlxalq mədəniyyət dairələrində müzakirə mövzusudur.
Ermənilər həyasızcasına iddia edirlər ki, guya onlar “Koçari” adlandırdıqları bu rəqsi təbiətin kult olduğu bütpərəstlik dövründə yaradıblar (?). Ermənilər izah etməyə çalışırlar ki, rəqs heyvana – qoça sitayişlə bağlıdır. Maraqlıdır ki, “koç” (qoç) türk mənşəli sözdür.
“Köçəri” Ermənistanın 4 ən yaxşı rəqsi sırasına daxil edilib. Bununla bağlı dayanmadan təbliğat aparan ermənilər müxtəlif beynəlxalq musiqi festivallarında “Köçəri”ni ifa etməklə qədim xalq olduqlarını dünyaya göstərməyə çalışıblar.
Hətta “Eurovision-2011” müsabiqəsində Ermənistan müğənnisinin ifa etdiyi mahnıya bu rəqsi də əlavə etmişdilər.
O zaman Azərbaycan Respublikası Əqli Mülkiyyət Agentliyi rəqsin tarixi, onun Azərbaycan xalqına bağlılığı, hətta “köçəri” sözünün etimologiyası barəsində geniş araşdırma hazırlayaraq onu Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatına göndərib.
Ancaq erməniləri dayandırmaq mümkün olmayıb. Onlar dəfələrlə bu rəqsi UNESCO-ya “etnik erməni rəqsi” kimi təqdim ediblər.
Nəhayət erməni təbliğat maşını UNESCO-nu da öz saxtakarlığına inandırmağa nail olub.
Belə ki, 2017-ci ilin 6 dekabrında Cənubi Koreyanın Jeju adasında keçirilən Qeyri-Maddi Mədəni İrsin Qorunması üzrə Hökumətlərarası Komitənin iclasında Azərbaycan milli rəqsi olan “Köçəri” Ermənistana məxsus rəqs kimi UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs siyahısına daxil edilib.
Azərbaycan xalqının mənəvi dünyası ilə sıx bağlı olan bu rəqsin “erməni xalq rəqsi” kimi UNESCO-da Qeyri-Maddi Mədəni İrs siyahısına salınması böyük yanlışlıq idi.
“Köçəri” Azərbaycanın məşhur xalq rəqslərindən biridir və qədim türk köçəri həyat tərzini simvolizə edir. Bu rəqs adından da göründüyü kimi, “köç” – yəni hərəkət, yerdəyişmə, köçəri həyatla bağlıdır. Rəqsin ritmi, ifa tərzi və plastikasında döyüş ruhu, birliyə çağırış və qəhrəmanlıq motivləri hiss olunur. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində “Köçəri” rəqsinin fərqli variantları mövcuddur (məsələn, Qarabağ, Naxçıvan, Şəki və s.).
Azərbaycanın mədəniyyət xadimləri və folklorşünaslar “Köçəri”nin erməni xalq rəqsi kimi qəbul olunması məsələsinə dəfələrlə etirazlarını bildirib, tarixi və elmi sübutlarla bu rəqsin Azərbaycanla bağlı olduğunu izah ediblər.
Azərbaycanın Mədəniyyət Nazirliyi UNESCO-ya bu məsələ ilə bağlı müraciətlər edib.
Təəssüf ki, bu müraciətlər nəticəsiz qalıb və “Köçəri” rəqsinin ermənilərin adına rəsmiləşdirilməsi aradan qaldırılmayıb.
“Köçəri” rəqsinin adı türk mənşəli “köç” sözündən götürülüb. “Köç” sözünün bütün formaları Azərbaycan türkcəsi, türk, türkmən və digər türk dillərində eyni mənanı daşıyır: bir yerdən başqa yerə köçmək; köçəri ailə, tayfa və ya qəbilə…
Folklorşünas-alim, professor Məhərrəm Qasımlının sözlərinə görə, “Köçəri” rəqsinin ermənilərin milli rəqsi kimi qələmə verilməsinin elmi və tarixi əsasları yoxdur. Adından da göründüyü ki, türklərin rəqsidir, özündə ermənilərin həyat tərzini əks etdirmir.
“Köçəri” rəqsi Azərbaycanda çox məşhur olan qədim “Yallı” rəqsinin bir növüdür. Azərbaycanın ən qədim tarixi daş abidələrindən sayılan və eramızdan əvvəl 12-8-ci minillikləri əhatə edən Mezolit dövrünə aid Qobustan qayalarının üzərində də “Yallı” rəqsinin təsvirləri verilib.
“Köçəri” rəqsi əsasən Azərbaycanın ən qədim diyarlarından biri olan Naxçıvanda geniş yayılıb. Naxçıvanın Şərur, Sədərək, Kəngərli, Culfa və Şahbuz rayonlarının folklor kollektivləri tərəfindən repertuara daxil edilən bu rəqs, toy və el şənliklərinə də xüsusi rövnəq verir.
“Köçəri” rəqsi üçvariantlıdır: Kişilərin, qadınların, ya da bir qadın, bir kişi vəziyyəti ilə düzülüşündə ifa edilir.
“Köçəri” rəqsi azərbaycanlılar özlərinin ata-baba yurdlarından, yəni Qərbi Azərbaycandan (indiki Ermənistandan) tamamilə deportasiya edilməzdən əvvəlki zamanlarda (1988-ci ilədək) onların ifa etdikləri çox populyar rəqs olub.
A.Zeynalov
Yazı “Əqli Mülkiyyətçilərə Kömək” İB-nin Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yardımı ilə həyata keçirdiyi “Erməni plagiatlığının izləri: Əqli mülkiyyət terroru” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
