Son aylarda ətin qiymətində müşahidə olunan artım cəmiyyətin əsas müzakirə mövzularından birinə çevrilib. Satıcılar xərclərin çoxaldığını, fermerlər yem bahalığından şikayətlənir, alıcılar isə bazarlarda qiymət fərqinə etiraz edirlər.
Mütəxəssislər bildirirlər ki, ətin bahalaşması təsadüfi deyil. Bu, kənd təsərrüfatında illərdir yığılan struktur problemlərin nəticəsidir.
“Ət bahalaşmasının kökündə yem problemi dayanır”
Kənd təsərrüfatı üzrə ekspertlər hesab edirlər ki, hazırda qiymət artımına ən çox təsir edən amil yem bazarındakı böhrandır. Azərbaycanın özündə yem bitkilərinin istehsalı azalır, fermerlər xaricdən yem almağa məcbur qalırlar. Quraqlıq və suvarma problemləri yerli istehsalı azaldıb, idxal isə bahalaşır. “Rusiya və Qazaxıstandan gətirilən arpa və qarğıdalının qiyməti yüksəldikcə, bu, birbaşa ətin maya dəyərinə təsir edir. Fermer artıq əvvəlki kimi heyvan saxlaya bilmir,” – deyə kənd təsərrüfatı üzrə ekspert Aydın Əliyev bildirir.
Otlaq sahələri daralır
Ətin maya dəyərini artıran digər ciddi səbəb otlaq sahələrinin azalmasıdır. Bir çox bölgələrdə örüş yerləri tikinti və sənaye məqsədilə istifadə olunur. Fermerlər heyvanları qapalı şəraitdə saxlamağa məcbur qalırlar ki, bu da xərcləri artırır. Fermerlərin fikrincə əvvəllər heyvanlar yaylaqlarda, çəmənliklərdə otlayırdı. İndi fermer həmin heyvana hər gün yem almağa məcburdur. Bu, artıq təkcə kəndin deyil, ümumi ərzaq təhlükəsizliyinin problemidir.
Azərbaycanda maldarlığın əsas hissəsi hələ də xırda ailə təsərrüfatlarının payına düşür. Müasir texnologiyaların, süni mayalanmanın, seleksiyanın zəif tətbiqi məhsuldarlığı aşağı salır. İri və müasir heyvandarlıq komplekslərinin sayı az olduğundan, istehsalın miqyası və effektivliyi zəif qalır. Bu da ət bazarında sabitliyi pozur.
İqlim və su qıtlığı təsiri
Son illərdə müşahidə olunan iqlim dəyişiklikləri, xüsusən də su qıtlığı yem bitkilərinin məhsuldarlığını azaldır. Bəzi rayonlarda suvarma üçün su mənbələrinin azalması kənd təsərrüfatının davamlılığını zəiflədir. İqtisadçılar bildirir ki, quraqlıq illərində yem az olur, qiymət qalxır. Ət də avtomatik bahalaşır. Bu proses zəncirvari şəkildə gedir.
İdxal asılılığı və bazar oyunu
Azərbaycan bazarında ət və diri malın bir hissəsi hələ də idxaldan asılıdır. Xarici bazarlarda qiymət artdıqda, bu, daxildə də dərhal hiss olunur. Bundan başqa, bəzi bölgələrdə diri malın qonşu ölkələrə çıxarılması daxili bazarda təklifi azaldır. Bazarın qeyri-rəsmi tənzimlənməsi və vasitəçilərin çoxluğu qiymətlərin süni şəkildə şişməsinə səbəb olur. Fermerin qazancı az, alıcının ödədiyi qiymət isə yüksək qalır.
Əhalinin artımı, şəhərləşmə və yaşayış səviyyəsinin yüksəlməsi ətə olan tələbi artırır. Lakin istehsal tempi eyni deyil. Beləliklə, tələb təklifi üstələyir, qiymət qalxır. Əgər bu disbalans aradan qaldırılmasa, ət bazarındakı artım uzunmüddətli tendensiyaya çevrilə bilər.
Çıxış yolu nədir?
Mütəxəssislərin fikrincə, qiymət sabitliyinə nail olmaq üçün kompleks tədbirlər görülməlidir:
Yem istehsalının artırılması və otlaq sahələrinin qorunması;
Suvarma sistemlərinin bərpası və iqlim risklərinə uyğunlaşdırma;
Müasir maldarlıq təsərrüfatlarının yaradılması və texnoloji dəstək;
İdxaldan asılılığın azaldılması, yerli istehsalın stimullaşdırılması;
Vasitəçilərin fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması və şəffaf bazar mexanizmləri.
Ətin bahalaşması təkcə bazar hadisəsi deyil. Bu, kənd təsərrüfatının struktur zəifliklərinin nəticəsidir. Əgər sistemli islahatlar aparılmazsa, qiymət artımı davam edəcək. Amma düzgün addımlar atılarsa, həm qiymətlər sabitləşər, həm də ölkənin ərzaq təhlükəsizliyi möhkəmlənər.
Sunay AYDIN
