Yuxusuzluq təkcə yorğunluq və diqqət dağınıqlığı deyil, eyni zamanda insan orqanizminin həm qısa, həm də uzunmüddətli fəaliyyətini ciddi şəkildə poza biləcək təhlükəli bir haldır. AzPost bildirir ki, alimlər yuxusuzluğun beyinə, ürəyə, hormonal sistemə və hətta gen ifadəsinə təsir etdiyini sübut ediblər. Bəs insan maksimum nə qədər yuxusuz qala bilər və bu müddət ərzində hansı dəyişikliklər baş verir?
Rekord: 11 gün yuxusuzluq – və nəticələri
Tarixdə sənədləşdirilmiş ən uzun yuxusuzluq rekordu 1964-cü ildə ABŞ-da 17 yaşlı Randy Gardner tərəfindən müəyyən edilib. O, alimlərin nəzarəti altında tam 264 saat, yəni 11 gün yuxusuz qalıb. Eksperimentin son günlərində Gardner:
-
Görmə halüsinasiyaları yaşayıb
-
Qavrama və danışıq pozuntuları müşahidə olunub
-
Qısa yaddaşı zəifləyib
-
İritasiya və ani emosional reaksiyalar artıb
Baxmayaraq ki, o, sonradan normal həyatına qayıdıb, bu qədər uzun müddətli yuxusuzluq ciddi tibbi risk daşıyır.
Orqanizm yuxusuzluğa necə reaksiya verir?
Araşdırmalar göstərir ki, insan bədəni yuxusuzluğa mərhələli şəkildə reaksiya verir:
-
24 saatdan sonra: diqqət azalır, reflekslər zəifləyir, qərarvermə bacarığı pozulur.
-
48 saatdan sonra: immun sistemi zəifləməyə başlayır, stress hormonları artır, bəzən mikroyuxular baş verir.
-
72 saatdan sonra: halüsinasiyalar, emosional pozğunluq və qavrama itkiləri baş qaldırır.
-
96 saat və daha artıq: sinir sistemi fəaliyyətində kəskin pozulmalar, ürək ritmində dəyişikliklər və psixotik simptomlar müşahidə olunur.
Yuxusuzluğun uzunmüddətli fəsadları
Davamlı olaraq kifayət qədər yuxu almamaq bir sıra xroniki xəstəliklərin yaranma riskini artırır. Bunlar arasında:
-
Alzheimer xəstəliyi (beyin toksinlərinin yuxu zamanı təmizlənməməsi səbəbindən)
-
II tip şəkərli diabet
-
Ürək-damar xəstəlikləri
-
Obezlik
-
Depressiya və narahatlıq pozuntuları xüsusi yer tutur.
Həmçinin, araşdırmalar göstərir ki, gündə 4 saatdan az yuxu alan insanların intellektual performansı spirtli içki qəbul etmiş insanlarla müqayisə oluna biləcək qədər zəifləyir.
Bəs insanın bioloji limiti nə qədərdir?
Elm adamları yuxusuz qalmağın ölümə səbəb ola biləcəyini qeyd edirlər. Hər nə qədər ölüm hadisələri konkret olaraq yuxusuzluqla əlaqələndirilməsə də, laboratoriya heyvanlarında aparılan təcrübələr sübut edir ki, təxminən 10–14 günlük tam yuxusuzluq həyati orqanlarda iflasa gətirib çıxarır.
Yuxusuzluq təhlükəli dözümlülük deyil
Yuxusuz qalmaq bir dözümlülük və ya qəhrəmanlıq deyil. Bəzi peşələrdə (sürücülük, səhiyyə, hərbi xidmət) uzun müddət yuxusuz qalmaq real təhlükə yaradır. Yuxu həm bədən, həm də beyin üçün regenerasiya prosesidir və onun çatışmazlığı həyat keyfiyyətini, psixoloji sabitliyi və sağlamlığı ciddi şəkildə poza bilər.
Mütəxəssislər gündəlik 7–9 saatlıq fasiləsiz və keyfiyyətli yuxunu sağlamlığın qorunması üçün vacib hesab edirlər.
