Bəzi vaxtlarda heç bir şeydi, bir anda küçədən keçən bir nəfərin etiri, sənin illər əvvəl yaşadığın bir anı bütün duyğuları ilə yaddaşına qaytarır. Vaxtında nənin bişirdiyi Uşaq yeməyin yaxşı qoxusu, məktəb illərində istifadə edilən istifadənin istifadəsi və ya bir yay günündə hiss etdiyin dəniz duzu…
AzPost xəbər verir ki, bütün bu qoxular yalnız hiss edilir – yaşanır, xatırlanır və hiss olunur. Bəs bu necə baş verir?
Qoxu duyğusu insan bədənində ən primitiv və emosional duyğulardan biridir. Maraq ki, qoxu məlumatları beyində yalnız limbik sistemə – yəni yaddaş və emosiyaların mərkəzinə ötürülür. Bu onu başqa duyğulardan təsirləndirir. Gördüklərimiz və eşitdiklərimiz daha çox analiz və şüur süzgəcindən keçdiyi halda, iy duyğusu yaddaş və hiss qapılarını döyür. Ona görə də qoxu bizi əvvəldən bir nəzarətə götürə bilər.
Tədqiqatçılar bu fenomeni “Proust effekti” adlandırırlar – məşhur fransız yazıçısı Marsel Prustun əsəri, qəhrəmanın bir qoxus keçmiş xatirələrinə səyahət etməsinə istinadla. Qoxular həm də travmaların və müalicələrin açarı kimi psixologiyada istifadə olunur. Məsələn, bəzi müalicələrdə tanış və xoş xatirələrlə bağlı qoxular, pasiyentlərin rahatlamasına və psixoloji bloklardan çıxmasına kömək edir.
Ancaq bu mexanizm yalnız nostalji deyil. Eyni zamanda marketinq dünyasında da aktiv istifadə olunur. Ticarət mərkəzlərində, mehmanxanalarda, mağazalarda xüsusi seçilmiş qoxular tərəfin rahat hisslərini keçirməsi və daha uzun qalmasına şərait yaradır. Bəzən də markalar onları yaddaşlara bir qoxu ilə həkk edirlər.
Qoxu yaddaşı, ruhun gizli sandığıdır – nə vaxt, hansı vəziyyətdə olacağı bilinmir, amma açıldığı anda insanı emosional səyahətə aparan güclü bir işləyir. Bu sirli bağ, bizi yalnız keçmişə deyil, bəlkə də unudulmuş hisslərimizə də geri qaytarır.
