Müasir dünyada gender problemləri ilə bağlı tez-tez rast gəlinən zorakılıq hallarından biri də məişət zorakılıqlarıdır. İnkişaf səviyyəsindən, eləcə də əhalisinin milli mənşəyindən, irqindən asılı olmayaraq bütün ölkələrdə məişət müstəvisində problemlərə rast gəlinir.
Qeyd etmək lazımdır ki, məişət zorakılıqları adətən ailə daxilində baş verən problemlərdən qaynaqlanır. Bu cür problemlərin ailələrin daxilində artması isə sonda ümumi toplumun, cəmiyyətin probleminə çevrilir.
Məişət zorakılıqları adətən bir neçə müstəvidə baş verir. Bəzi ailələrdə bu fiziki, cinsi şiddət, bəzilərində isə psixoloji təzyiq və ətraf aləmdən təcrid edilməsi ilə bağlı ola bilir. Qeyd etmək lazımdır ki, məişət zorakılıqlarının hüquqi və klinik tərəfləri mövcuddur. Məişət zorakılıqlarının qarşısının alınmasına dair Azərbaycanda müvafiq qanun qəbul edilib. “Məişət zorakılıqlarının qarşısının alınması haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən məişət zorakılıqları adətən yaxın qohumluq münasibətlərində birgə və ya əvvəllər birgə yaşayışdan sui-istifadə etməklə, bir şəxsin digər şəxsə fiziki və mənəvi zərər verməsidir.
Məsələnin klinik tərəfinə gəlincə isə məişət zorakılığı gənclər və böyüklərin öz intim partnyorlarına qarşı fiziki şiddət, cinsi zorakılıq, psixoloji basqı, iqtisadi asılılıq və ya mərhum etmək, zorakı davranışların törədilməsi və s.-dir.
Qeyd etmək lazımdır ki, məişət zorakılığının klinik tərəflərinin araşdırılması daha zəruridir və bu çox böyük əhəmiyyət daşıyır.
Məişət zorakılığı və ya şiddət törətmək daha çox davranışla bağlı məsələdir. Qeyd edək ki, valideynlərin bir-birinə qarşı davamlı şiddət göstərməsinin sonunda ailədə olan uşaqların-xüsusi ilə oğlan uşaqlarının sonradan bunu öz həyatında tətbiq etməsi ehtimalı da olduqca böyükdür. Yaxud bu elə ailələrdə böyüyən qız uşaqlarının gələcəklə bağlı psixoloji travmalar yaradır.
Məişət zorakılığının daha çox patriarxal dəyərlərin hakim olan ailələrdə çox baş verməsi də mövcud reallıqlardandır. Zorakı şəxs və qurban arasında baş vermiş münaqişə sonradan bir şəxsin digərinə fiziki və mənəvi şiddət göstərməsi ilə nəticələnirsə bu artıq məişət zorakılığı halıdır.
Məişət zorakılığının cinsi müstəvidə digər ailədaxili zorakılıqlardan fərqləndirən əsas əlamət onun intim münasibət olan iki partnyor arasında baş verməsidir.
Məişət zorakılığı digər hallardan fərqləndirən başqa bir amil isə onun davamlı olması, müntəzəm və ya vaxtaşırı təkrarlanmasıdır. Məişət zorakılığında şiddət göstərən tərəflə qurban eyni ailə və ya qohumluq münasibətlərində olduğuna görə bu münaqişələr davamlı olur və gündəlik həyat tərzinə çevrilir.
Məişət zorakılıqlarının qarşısının alınmasında əsas çətinliklərindən biri də şiddət göstərən tərəflə qurbanın eyni evdə yaşamasıdır. Azərbaycan kimi bir çox Şərq ölkələrində bir çox hallarda qadınlar üzləşdikləri bu problemləri cəmiyyətdən gizlətməyə çalışırlar. Çünki cəmiyyətdə bu cür ailələrə münasibət birmənalı olmur və daha çox belə hadisələr qadının günahsız olmasına rəğmən, qadına utanc gətirən hal kimi qəbul edilir. Bəzən də bu cür davranışların davamlı olması qətllərin baş verməsinə gətirib çıxarır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, məişət zorakılıqları zorakı şəxsin istifadə etdiyi zorakılıq sadəcə bir növ də deyil, biri digərini əvəz edən zorakılıq formalarında yaşanır.
Məişət zorakılığı fiziki, cinsi-psixoloji, eləcə də iqtisadi zorakılıq formalarında törədilir.
Bu proses ilkin olaraq fiziki şiddətin göstərilməsi ilə başlayır. Əgər şiddətin qurbanı olan qadınlar bu cür hadisələrin qarşısında susqunluq göstərirsə bu qarşı tərəf üçün əməldən nəticə çıxarmaq və ya utanc yaratmır. Zorakı şəxs əksinə bu cür zorakılıqların digər müstəvilərə keçirir. Ona görə də bu cür problemlərin qarşısının alınmasında zorakılıq qurbanları da vaxtında bununla bağlı şikayətlərin etməli, ictimai qınaq yaratmaqla, zorakı şəxslərin hüquqi yolla cəzalandırılmasına çalışmalıdırlar.
Fuad Hüseynzadə
Qeyd: Yazı “Rəvan” Gəncliyə Dəstək İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə həyata keçirdiyi “Məişət zorakılığına qarşı ictimai maarifləndirməyə dəstək” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
